Głośna uczta, warcholskie okrzyki, rozlewane piwo, jedzenie rękami, plucie pod stół - to stereotypowe i współczesne przedstawienie chaosu w epoce Mieszka czy Jagiełły. Dobre maniery w średniowieczu miały znaczenie, a rodzice od najwcześniejszych lat wpajali dzieciom, jak dobrze zachowywać się wśród ludzi. Powstały nawet na ten temat specjalne poradniki.
Courtesy Books
Książki czy inne publikacje traktujące o dobrych manierach miały zwykle formę cienkich poradników. Wyjaśniały, jak należało ubierać pociechy, jak powinny one chodzić, czytać, bawić się i jeść. Dydaktyczny, jasny i bezpośredni język pozbawiony był poezji, rymów czy zabawnych porównań jak dzisiejsze wierszyki – miał trafiać w sedno.
Pierwsze poradniki pojawiły się w XII w., czyli w okresie, gdy serca dworzan podbijał nowy gatunek literacki: romans. Zgodnie z tą narracją damy i rycerze szczycili się nienagannymi manierami, mieli być niezwykle uprzejmi i stosować w życiu kodeks etyczny. Takich wartości rodzice chcieli uczyć dzieci.
Wiele wczesnych poradników zostało napisanych w łacinie przez duchownych, np. „De Institutione Noviciorum”, w którym tłumaczono nowicjuszom, jak mają się ubierać, mówić i zachowywać. W XIII w. książki o dobrych manierach opanowały Europę. Powstawały po francusku oraz angielsku i wychodziły poza ramy rycerskiego romansu.
„The Book of Courtesy”
To jeden z najpiękniej ilustrowanych przykładów poradników dobrych manier. Książka powstała w 1452 r. i została wydrukowana przez Williama Caxtona w 1477 r. Zaadresowana jest do „małego Johna” będącego jeszcze w wieku niemowlęcym. Dziecko instruowane jest, by unikało występków i kierowało się cnotą. Oto fragment, podsumowujący przekaz:
Kiedy budzisz się rano, zajmij się najpierw modlitwą. Następnie uczesz włosy, umyj uszy, umyj twarz i oczyść nos z „podłej materii” w środku. Pamiętaj, aby nie robić tego ręką (np. dłubać w nosie), ponieważ jest to ohydne i nieuprzejme postępowanie. Następnie należy umyć ręce i obciąć paznokcie, jeśli tego wymagają. Potem ubierz się stylowo, załóż kaptur, tunikę, nogawice i buty.
Kiedy wychodzisz z domu, rób to z miłym wyrazem twarzy. Mów ładnie do każdego, kogo widzisz i idź powoli i skromnie. Nie uciekaj i nie rzucaj kamieniami lub kijami ani nie mocuj się z psami. Chodź cicho i grzecznie, aby wszyscy, którzy cię zobaczą, powiedzieli: „przechodzi dobre dziecko”.
Kiedy idziesz do kościoła, przestrzegaj panujących tam zasad, milcz i rób to, co masz robić. Przez cały czas przebywania w kościele zachowuj pokorę i posłuszeństwo.
Kiedy rozmawiasz z innymi, patrz im prosto w oczy, zachowuj przyjemny wyraz twarzy i nie rozglądaj się, ponieważ zostanie to odebrane jako „umyślna niestałość”.
Kiedy służysz przy stole swojego pana lub suwerena, bądź bardzo pomocny, aby nie było w tobie żadnej winy. Bądź uważny przy stole, nie siedź sam w kącie i pamiętaj, aby spojrzeć na swojego mistrza lub suwerena, żeby upewnić się, czy jest zadowolony. Przeważnie zachowuj milczenie, ale jeśli mówisz, pamiętaj o tym, co mówisz, gdzie jesteś, do kogo mówisz o kim mówisz.
Kiedy jesz własny posiłek, pamiętaj, aby być towarzyskim bez względu na to, z kim jesteś. Nie dyskredytuj innych - to paskudna rzecz. Mów niewiele, aby nie drażnić innych, a kiedy mówisz, mów tylko z dobrymi intencjami. Nie bądź pazerny na jedzenie. Usiądź przez chwilę, zanim zaczniesz jeść, aby pokazać swoją wstrzemięźliwość i jedz tylko to, czego potrzebujesz. Utrzymuj kubek w czystości, a kiedy pijesz, wytrzyj usta. Nie dmuchaj w napój ani na jedzenie. Nie dotykaj twarzy ani głowy podczas jedzenia i trzymaj nóż z dala od twarzy. Nie luzuj paska, siedząc przy stole, ponieważ jest to bardzo nieuprzejme. Nie bekaj ani nie pierdź. Nie zanurzaj mięsa w naczyniu na sól. Nie opieraj się o stół ani nie pluj na niego. Podziel się swoimi przysmakami z kolegami, aby być postrzeganym jako miły i hojny, i nie narzekaj, jeśli twoja porcja jest niewielka. Nie gryź kości, bo tak robią psy. Zamiast tego użyj noża, aby odciąć mięso. Nie żuj z otwartymi ustami. Nie obgryzaj paznokci ani nie dłub w zębach przy stole. A kiedy skończysz, umyj ręce tak dokładnie, że nie zostawisz brudu na ręczniku.
W grze pamiętaj, aby grać tylko we właściwe, uczciwe gry. Dla radości naucz się grać na harfie lub lutni albo śpiewać i tańczyć. Ćwicz czytanie elokwentnych książek, w których znajdziesz zarówno naukę, jak i rozrywkę. Koniecznie przeczytaj prace wielkich autorów, takich jak Gower, Chaucer, Lydgate i innych, którzy przyniosą ci wiele korzyści.
Za: dr Kathryn Walton, wydział literatury średniowiecznej, York University, Medievalists.net
Ikon. MS M. 638 Title Morgan Crusader Bible / St. Louis Bible Date Paris, France, ca. 1244-1254. Folio: 19r
Comments