Ludzie przed odkryciami Krzysztofa Columba byli płaskoziemcami – to jeden z najpopularniejszych mitów dotyczących naszych przodków. Nie znaczy, że tacy się nie zdarzali, rzadko jednak znajdujemy pisemne zapiski ich poglądów. Za to dowodów na kulistość Ziemi dostarczyły nam masy starożytnych i średniowiecznych uczonych, artystów i nawigatorów.
Ikon. z prawej: Diagrams using human figures to show the round shape of Earth, from a copy of Gossuin de Metz’s ‘L’Image du Monde’ made in Bruges, 1464: Royal MS 19 A IX, f. 42r
STAROŻYTNOŚĆ
Pierwszymi pisemnymi dowodzeniami na sferyczny kształt Ziemi były prace starożytnych greckich filozofów – Platona i Arystotelesa. Po nich, w pierwszym wieku naszej ery rzymski pisarz Pliniusz Starszy napisał pierwszą część „Historii naturalnej” - zbioru rzymskich wyobrażeń o świecie. W tej swoistej encyklopedii pogląd na kulistość Ziemi opisany był jako fakt oczywisty i powszechnie znany: „Wszyscy zgadzamy się co do kształtu Ziemi. Zawsze mówimy o okrągłej kuli”.
ŚREDNIOWIECZNA NAUKA
Pogląd Rzymian przetrwał do czasów średniowiecza. Dowody zgadzały się z obserwacjami i rytmem rocznym, które jednoznacznie wskazywały na kulistość planety.
W VIII w. mnich Bede tłumaczył swoim uczniom: „Przyczyną tego, że dni mają różną długość, jest kulistość Ziemi. Nie bez przyczyny nazywana jest ona ‘kulą ziemską’ na kartach Pisma Świętego i innych dzieł literackich. Kula jest usytuowana pośrodku całego wszechświata. Nie ma kształtu okrągłego jak tarcza lub koło od wozu, ale przypomina bardziej piłkę, będącą okrągłą w każdym wymiarze” (Bede, The Reckoning of Time).
Ikon. z lewej: Depiction of God the Creator holding a compass, from a Bible historiale made in Paris and Clairefontaine, 1411: Royal MS 19 D III, f. 3r
Kształt Ziemi odzwierciedlony był na średniowiecznych mapach. Krągłości zaznaczał choćby Izydor z Sewilli. Co więcej, już mapa autorstwa V-wiecznego pisarza Macrobiusa pokazywała strefy klimatyczne Ziemi, w podziale na półkule północną i południową.
SZTUKA KULI ZIEMSKIEJ
Średniowieczni artyści pozostawili po sobie szereg dzieł, w których wyraźnie wskazują na kulistość Ziemi. Przykładem są choćby wizerunki Boga Stwórcy, przedstawiające go z cyrklem - przedmiotem służącym do rysowania okręgów.
Dante w „Boskiej komedii” również pisał o kuli ziemskiej: prowadził wywód o tym, jak kształt świata wpływa na strefy klimatyczne oraz jak różne gwiazdy są widoczne z półkuli północnej, a jak z południowej.
JAK DZIAŁA KULA?
Choć starożytni i średniowieczni naukowcy propagowali ideę kulistości planety, nie do końca rozumieli, jak działają prawa fizyki. Bez teorii grawitacji (której nomen omen do tej pory do końca nie rozgryźliśmy, bo inaczej opisuje ją teoria względności, a inaczej mechanika kwantowa) Pliniusz zastanawiał się, jak to jest, że mieszkańcy południowej półkuli nie spadają z globu. Z kolei Bede przyjął, że w ogóle tam nikt nie mieszka. Wszyscy zgadzali się z nim jednak co do tego, że „tak naprawdę Ziemia jest okrągła”.
Za: British Library
Ikon. u góry: Diagram of the habitable zones of the Earth, from Macrobius, Commentarii in Ciceronis Somnium Scipionis, France or England: Add MS 11943, f. 38v
Ikon. z prawej: Opening page of a much later copy of Pliny’s Historia naturalis, made in Rome in 1457 or 1458: Harley MS 2677, f. 1r
Ikon. z lewej: Diagram of the habitable zones of the Earth, from Macrobius, Commentarii in Ciceronis Somnium Scipionis, France or England: Add MS 11943, f. 38v
Коментарі