Patynki to rodzaj drewnianej lub skórzanej dodatkowej podeszwy (obuwia) mającej na celu ochronę butów lub nogawic z doszytym skórzanym spodem przed zamoczeniem i zabrudzeniem, jak również przed szybszym zużywaniem. Dodatkowym niewątpliwym plusem jest również izolacja termiczna stopy, co można docenić w zimniejsze miesiące.
Samo słowo patin z francuska oznacza trzewik o grubej podeszwie, płozę czy łyżwę. W Polsce patynki nazywano trepami, co może sugerować finezyjność wykonania tego obuwia ;)
Patynki drewniane pojawiły się około XIII wieku wraz rozwojem miast a co za tym idzie coraz gorszymi warunkami sanitarnymi. Pod koniec XIV wieku pojawiły się patynki skórzane. Liczba znajdowanych na stanowiskach archeologicznych patynek świadczy, że były powszechnie używane.
Na postawie znalezisk archeologicznych oraz przedstawień ikonograficznych, malarstwa oraz rzeźb można wyróżnić trzy główne typy patynek:
1. Patynki koturnowe – wysokie, strugane z jednego kawałka drewna nie łamane*, wsuwane na zasadzie klapka.
* znalazłem jedynie jeden przykład, gdzie podeszwa posiada jedno wyraźne podcięcie pomiędzy piętą/obcasem a częścią śródstopia. Niestety nie znalazłem nic o datowaniu tego obiektu ani miejscu znalezienia. Patrząc na szerokie datowanie patynek (nawet do XVIII wieku) i brak jakiejkolwiek innej analogii w innych znaleziskach czy również ikonografii podjąłem decyzję o potraktowaniu ich jako wyjątek.
2. Patynki płaskie drewniane – wykonane ze stosunkowo cieńszego materiału, mogące posiadać łamanie oraz napiętek, wiązane na zasadzie sandałów.
3. Patynki płaskie skórzane - nie łamane, szyte z kilku warstw skóry, posiadające wiązanie na zasadzie klapek lub na zasadzie sandałów.
MATERIAŁY
Z analiz archeologicznych wynika, że zazwyczaj używano lekkiego i miękkiego, łatwo dostępnego drewna, najczęściej lipy lub topoli. Wynikało to z tego, że miękkie drewno jest mniej podatne na pękanie i łatwiejsze w obróbce, co miało znaczenie zwłaszcza przy struganiu egzemplarzy z koturnem.
Idealnie byłoby użyć deski dartej z pnia, poprzez rozszczepianie drewna, ale nie każdy ma czas i możliwości na pozyskanie takiego materiału. W związku z czym skupimy się raczej na materiale uzyskiwanym współcześnie. Wybieramy deskę lipową o wymiarach pozwalających zmieścić obrys podeszew butów i grubości 2-3 cm.
JAK WYKONAĆ?
Dla większej wygody i lepszego wykorzystania materiału możemy wykonać szablon na papierze, zaznaczając jednocześnie punkt, w którym stopa się zgina. Można delikatnie zmodyfikować obrys, aby nadać mu ładniejszy, smuklejszy kształt. Nie zapominajmy o zaznaczeniu i poprowadzeniu prostej w punkcie, gdzie stopa „łamie się" podczas chodzenia.
Naniesiony na deskę kształt wycinamy, następnie wyrównujemy. Warto przyłożyć się do tej czynności, bo ma ona znaczny wpływ na ostateczny wygląd patynek.
Na końcu przecinamy drewno w punkcie, gdzie stopa się zgina.
Kolejnym punktem jest podebranie drewna w miejscu, gdzie zamontujemy zawias ze skóry. Można pominąć ten punkt, niemniej ja wykonuję takie podcięcie. Zwiększa to wygodę chodzenia i występuje na zachowanych egzemplarzach.
W ten sposób mamy już przygotowaną podeszwę, którą konserwujemy za pomocą oleju lnianego lub pokostu. Ograniczy to nasiąkliwość drewna oraz podwyższy estetykę samej patynki.
Do tak przygotowanego drewna montujemy za pomocą gwoździków skórzany zawias. Najlepiej użyć do tego naturalnej skóry roślinnie garbowanej – tzw. juchtu. Warto również nasączyć skórę olejem – będzie o wiele trwalsza. Należy także zwrócić uwagę na gwoździe – najlepiej byłoby pozyskać lub zrobić kute, a przynajmniej wybrać takie, które nie wyglądają jak standardowe współczesne gwoździe ze sklepu metalowego.
PRZYGOTOWANIE PASKÓW
Na obydwu drewnianych podeszwach zaznaczamy miejsca zamontowania skórzanych pasków, trzymających przód stopy oraz piętę.
W wyznaczonych punktach mierzymy długość pasków. Pomiarów należy dokonywać w butach, do których będą używane patynki. Pamiętajmy o tym, że potrzebny jest nam zapas na przybicie skóry do drewna, oraz o tym, że szybciej lub później skóra na skutek używania rozciągnie się. W związku z czym polecam wycięcie minimalnie krótszych pasków. Zalecam także poszerzyć skórę na paskach w miejscach, gdzie będzie montowana do drewna. Pozwoli to na trwalsze i bardziej stabilne przymocowanie.
Wycinamy oraz natłuszczamy skórę po wycięciu.
Przed ostatecznym montażem potrzebne jest przygotowanie okuć, które zapobiegną wyrywaniu się gwoździ ze skóry. Można je wykonać z cienkiej blachy stalowej, miedzianej lub mosiężnej.
MONTAŻ I WYKOŃCZENIE
Po zamontowaniu pasków, na całym obwodzie drewnianej podeszwy, przybijamy skórzaną uszczelkę, która ma za zadanie zabezpieczać drewno i trzymać je w przypadku jakichkolwiek pęknięć. Uszczelka zabezpiecza także gwoździe przed wysuwaniem się z drewna. Następnie skórę natłuszczamy.
Ostatnim etapem jest wycięcie otworów pod sznurowanie oraz wycięcie ze skóry „sznurówek”.
Tekst: Piotr Zacharski