Królowe, damy, mieszczki, chłopki i mniszki. Jak żyło się kobietom w średniowieczu?
OBOWIĄZKI KOBIET
Najpopularniejszym symbolem wiejskiej kobiety średniowiecza była kądziel lub wrzeciono – przedmioty do skręcania nici. Na ikonografii często występowała z nim biblijna Ewa, która po wyrzuceniu z raju musiała podjąć pracę. Satyryczne rysunki pokazują niekiedy wrzeciono jako narzędzie pacyfikacji męża. Kobiety, które żyły w mieście, miały podobny zakres obowiązków, co panie ze wsi. Zamiast pracą w polu parały się jednak handlem na bazarze (w ramach pomocy mężowi lub ojcu) albo rzemiosłem. Niekiedy prowadziły sklepy. Bez względu jednak na klasę społeczną, kobiety rodziły się ze wspólnym problemem: grzechem pierworodnym.
ŻONY
W średniowieczu było wiele potężnych KOBIET – od królowych po przeorysze. Większość – nawet z uprzywilejowanych stanów – nie cieszyła się jednak władzą i równouprawnieniem. W efekcie stanowią one w historii zaledwie tło męskiego świata.
Co to oznacza w praktyce? Ze źródeł wiemy, że większość kobiet nie miała wielkiego wpływu na to, za kogo wyjdzie za mąż. Paradoksalnie w gorszej sytuacji niż chłopki były arystokratki, których małżeństwa aranżowano już w kołysce tak, by pomnażać majątek feudalny, a nie go dzielić. Uczucia grały tu niewielką rolę – małżeństwo było biznesem i prawie każdy akceptował ten koncept.
Większość dziewcząt wychodziła za mąż jako nastolatki, choć na wsiach i w miastach małżeństwa następowały później niż w wyższych stanach (wcześniejsze aranżowanie ze względu na majątek). Po ślubie kobieta przejmowała rolę gospodyni domu bez względu na to, czy był to zamek, czy kurna chata. Lepiej sytuowane panie mogły liczyć na pomoc służby, kucharek i nianiek, dzięki czemu angażowały się w inne działalności, np. religijne. Znajdowały też czas na polowania, tańce czy gry towarzyskie.
Prawdziwe wyzwolenie dla kobiet w średniowieczu przychodziło dopiero w momencie OWDOWIENIA. Kobieta zyskiwała wtedy prawa, większą władzę nad swoim życiem, autonomię w dokonywaniu wyborów i mogła dysponować swoją częścią majątku.
MNISZKI
Istniała też inna droga realizowania się kobiet niż małżeństwo: „przywdzianie welonu” i wstąpienie do zakonu. W większości przypadków kobiety zamykały się wtedy za murami klasztorów, a ich rola sprowadzała się do modlitwy, kontemplacji i pracy. Dziś trudno nam sobie wyobrazić, by dziewczęta mogły chcieć wybrać taką drogę dobrowolnie – przynajmniej w takiej skali jak w przeszłości. W średniowieczu jednak był to jedyny sposób na to, by uniknąć niebezpieczeństwa porodów, a dla starych panien lub bezpłodnych kobiet – by znaleźć miejsce w społeczeństwie. Była to też droga do edukacji.
KOBIECY GRZECH
Według Biblii Ewa została stworzona z żebra Adama, a wskutek zjedzenia jabłka z zakazanego drzewa, ściągnęła na mężczyznę boską karę – wygnanie z raju. W średniowiecznej sztuce wina kobiet jako następczyń Ewy była mocno podkreślana. Do tego stopnia, że nawet wąż-kusiciel miał głowę kobiety (ikon.).
Taki sposób prezentowania kobiet miał pokazać, że jest ona gorsza od mężczyzny, moralnie słabsza i skłaniała go do grzechu. Niestety, taki sposób interpretacji Biblii odcisnął piętno na tym, w jaki sposób traktowano kobiety w średniowieczu. Weźmy choćby listy św. Pawła (mające wpływ na średniowiecze), który podkreślał władzę mężczyzn nad kobietami, twierdził, że kobietom powinno zakazać się nauczanie i nakłaniał je do milczenia. Choć nawoływał do posłuszeństwa kobiet wobec mężów, to mężowie mieli swoje żony szanować.
Ratunkiem dla kobiet była Maryja, która jako matka Chrystusa stanowiła drogę do zbawienia. Niekiedy opisywana była jako „druga Ewa”, która zeszła na Ziemię, by zadośćuczynić za grzechy pierwszej Ewy. W średniowieczu Maryja cieszyła się uznaniem i uważana była za najważniejszą ze świętych. Stanowiła symbol czystości i macierzyństwa.
MOC KOBIET
Stereotypowemu wizerunkowi niewiast jako opresjonowanych i podporządkowanych przeciwstawiała się garstka kobiet u władzy. W Kościele za kobietę na szczycie kariery uznawało się choćby ksieni czy przeoryszę w zakonie. Niekiedy sprawowały one władzę nad zakonnikami płci męskiej. Poza klasztorem stereotypom podległej kobiety wymykały się władczynie. W historii Anglii najbardziej znaną jest królowa Izabela, nazywana Wilczycą z Francji (1295-1358), która wraz z kochankiem sir Robertem Mortimerem doprowadziła do obalenia męża – Edwarda II.
CIĄŻA I PORÓD
Ciąża i poród były ryzykownymi momentami w życiu średniowiecznej kobiety. Wiele komplikacji, które dziś uznajemy za lekkie, często kończyło się śmiercią matki i dziecka, np. poród pośladkowy.
Od czasów antycznych znane już było cesarskie cięcie. Nie oznaczało ono jednak próby ratowania matki, wręcz przeciwnie. Brzuch rozcinało się zwykle po śmierci rodzącej lub gdy wiadomo było, że nie można jej uratować.
Kobietom przy porodzie pomagały akuszerki. Nie uczyły się one fachu w szkołach czy na kursach, ale przez praktykę. W późnym średniowieczu profesja ta została formalnie wyodrębniona. Poza odbieraniem porodu akuszerki mogły chrzcić noworodka, jeśli jego życie było zagrożone.
Za: British Library Ikon. Detail of a miniature of Arachne weaving on a loom, France, N. (Rouen), Talbot Master
Comments