Od neolitu większość ludzi mieszkała w rolniczych osadach, jednak nigdy życie mieszkańców Europy nie było tak silnie oparte o WIEŚ, jak w średniowieczu. To w tej epoce powstały pierwsze osiadłe społeczności ekonomiczno-polityczne, które cechowały: stałość, zróżnicowanie, organizacja i wspólnota.
POWSTANIE WSI
Pierwsze europejskie wsie w dzisiejszym rozumieniu (czyli nie tylko osady rolnicze, ale stałe społeczności) powstały w IX wieku, czyli w okresie rozwoju systemu pańszczyźnianego.
W okolicach Morza Śródziemnego „wyrastały” wokół zamków na wzgórzach i miały własne pola, pastwiska oraz mury obronne. Nieco inaczej wyglądały wsie na północ od Włoch i w Anglii. Tam osady powstawały w pobliżu źródła wody, wokół kościoła i dworu pana, rozrastając się we wszystkich kierunkach. Każde domostwo obejmowało kawałek ogrodzonego pola, większość ziemi znajdowała się jednak poza terenem wsi.
ROZWÓJ
W X wieku pojawiło się zjawisko wspólnego wypasu zwierząt na rżyskach, które powstały po żniwach. Wspólny wypas był efektem ugody, jaką zawierali chłopi coraz liczniejszych wsi. Liczne potomstwo prowadziło do rozdrobnienia gospodarstw, z kolei wzrost liczby mieszkańców wymuszał na nich współpracę w zakresie orki czy żniw. Wspólnie ustalano też, które ziemie będą przeznaczone na rośliny jare, a które ozime.
Wiek XI to okres intensywnego rozwoju demograficznego i ekonomicznego wsi w Europie Zachodniej. Uprawiano już nie tylko pszenicę, ale też żyto, jęczmień, owies, fasolę, groch i inne warzywa.
Wciąż jednak hodowano niewiele gatunków zwierząt. Nie pozwalały na to ograniczone tereny pastwisk i niedobór obornika. Dopiero wynalezienie mocnego pługu oraz chomąta, podków, orczyka (w Azji) pozwoliły na zaangażowanie do pracy koni i zwiększenie efektywności. Choć zwierzę to lepiej sprawdzało się niż wół, nie wyparł go ze wsi.
FEUDALIZM
Organizacja wsi w północno-zachodniej Europie (w tym Anglii) opierała się o majątki ziemskie feudałów (lordów). Ziemia była gospodarowana przez chłopów, od których pan pobierał rentę dzierżawczą i daninę.
System feudalny opierał się na świadczeniu pomocy: nadawano ziemię w zamian za służbę wojskową. Zachodnie wsie wpisały się w ten schemat: wasal-pan wraz z chłopami tworzyli „system majątków ziemskich”. Z czasem zarówno służbę rycerską wobec seniora, jak i pracę dzierżawców wobec pana zamieniano na świadczenia pieniężne.
Warto podkreślić, że do Europy Środkowej feudalizm dotarł 150-200 lat później i znacząco różnił się w formie od tego, który rozwinął się na zachodzie. Na przykład do pewnego stopnia odpowiednikiem systemu majątków ziemskich w Polsce był system pańszczyźniany. Pod koniec średniowiecza chwilowo złagodzono pańszczyznę na rzecz renty pieniężnej, ale wkrótce wykształciło się wtórne poddaństwo chłopów.
Choć zarówno Europejczyk z Zachodu, jak i Wschodu nie znali granic swojego kraju, doskonale wiedzieli, jak przebiegają linie graniczne ich własnych wsi.
Za: Joseph Gies, Frances Gies, Życie w średniowiecznej wsi, wyd. Znak
Ikon. Book of Hours, MS M.453 fol. 7r - Images from Medieval and Renaissance Manuscripts - The Morgan Library & Museum
Comments