Zarówno z wydzielinami, jak i życiem płciowym w średniowieczu obchodzono się mniej dyskretnie niż dzisiaj. Nie oznacza to jednak, że nagość była czymś naturalnym dla naszych przodków. Zarówno wtedy, jak i potem miała znaczenie kulturowe.
JAK POWSTAŁ WSTYD?
Według niemieckiego socjologa Niklasa Luhmanna podejście do nagości zmienia się wraz ze wzrostem liczby ludności na danych terenach. Wysokie zagęszczenie wymusza podział pracy między członkami społeczeństwa i rodzi napięcia między nimi. Konflikty wymagają rozwiązań racjonalnych, z którymi władze sobie nie radzą. Dlatego też przymus związany z pewnymi zachowaniami jest przenoszony „do wewnątrz” jako normy, które mają kontrolować uczucia. Ich łamanie wywołuje wstyd i zakłopotanie, z kolei stosowanie się do zasad kształtuje dwornego i uprzejmego obywatela.
GRECY
Zanim przyjrzymy się, jakie znaczenie człowiek średniowiecza nadał nagości, obalmy jeden z mitów o dziedzictwie greckim. Utarło się myślenie, że nagość u Greków miała być rzekomo nieskrępowana, a dopiero represje Kościoła i mieszczaństwa wynalazły wstyd.
Historię greckiej nagości znamy przede wszystkim ze sztuki i opisów podejścia do sportu. Niewiele wiemy jednak o podejściu do tematu zwykłych ludzi w codziennych relacjach. Przypuszczalnie wstyd był dla nich uczuciem powszechnym jak i w średniowieczu i dzisiaj.
CHRZEŚCIJAŃSTWO
Kościół – choć wstydu nie wynalazł – od początku miał negatywny stosunek do nagości. Po pierwsze, kojarzyła się ona z pożądaniem i grzechem pierworodnym, który doprowadził Adama i Ewę do wygnania z Raju. Po zjedzeniu zakazanego owocu uznali oni bowiem, że nagość jest wstydliwa.
Po drugie, nagość stanowiła religijny gest. Przykładem jest św. Franciszek z Asyżu, którego życzeniem była śmierć bez ubioru. Nagi miał też umrzeć Jezus na krzyżu jako symbol pokory chrześcijaństwa. Wizja roznegliżowanego boga budziła jednak wiele dyskusji na przestrzeni wieków. Ostatecznie wygrała opcja promująca opaskę na biodrach.
OBYCZAJE
Nagości używano też do poniżenia innego człowieka. Przestępców czy czarownice przed zastosowaniem wyroku rozbierano, by ich upokorzyć.
Ponadto nagość podkreślała nierówność społeczną. Przykład? Pan i pani podczas ubierania się mogli stanąć nago przed służbą, ale służba musiała być zawsze zapięta pod szyję. Mawiano przy tym, że domownicy nie mają płci.
Co istotne, aż do XVIII w. ludzie spali nago. Od XV w. we Włoszech były koszule nocne, ale traktowano je jako ekstrawagancję.
Powszechne były też kąpiele nago. Dopiero pod koniec średniowiecza wyższe warstwy zaczęły dbać o rozdzielenie na płcie. Od XVI w. zaczęto nawet zakładać stroje kąpielowe. Najdłużej zachował się zwyczaj grupowej kąpieli w jeziorach wśród młodych ludzi z niższych warstw.
Pruderia i zakazy związane z nagością nadeszły w XIX w. W XX w. pojawiły się ruchy, które przywracały nagości naturalność i ją uniewinniały. To ubranie zaczęło rodzić pożądanie. Rewolucja kulturowa z kolei odsłoniła kobietom piersi na znak politycznej pogróżki.
Za: Prof. Wolfgang Reinhard, „Życie po europejsku”, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, tł. Jacek Antkowiak, red. naukowy prof. Wojciech Józef Burszta
Ikon. BL MS Harley 4431, The Queen's Book, fol 105v. Latona and the frogs.