Feudalizm w średniowiecznej Europie określał rolę dziedzica ziemskiego i jego obowiązki wobec chłopów. W praktyce dla mieszkańców wsi nie miało znaczenia, kto nazywał siebie właścicielem włości. Pan był dla nich zwykle tylko konsumentem rolnych nadwyżek. Jak się ze sobą dogadywali?
KIM BYŁ PAN?
Właścicielami ziemskim w średniowiecznej Anglii byli lordowie świeccy lub duchowni. Zwykle nie mieszkali na stałe we wsi - chyba że stanowiła ona ich jedyny majątek. Ziemią mógł gospodarować lord za lorda, na przykład opat za króla.
Bez względu na realny majątek, jakim dysponował lord, od innych mieszkańców wsi odróżniał go styl życia. Jego przywilejem był dostatek jedzenia, a o statusie świadczyła możliwość wykarmienia innych, w tym swoich domowników (np. woźnicę, oracza, kucharza, pasterza, weterynarza).
Poza tym, że pan był konsumentem i właścicielem, pełnił również funkcje producenta żywności, sędziego oraz organizatora targów i jarmarków. Do pańskiego gospodarstwa należały: grunty, nowoczesne narzędzia, zwierzęta i robotnicy. Właściciel zarabiał ponadto na pańszczyźnie/rencie oraz na grzywnach, które sądy nakładały na chłopów.
Zwykle jednak chłopi funkcjonowali względnie autonomicznie wobec lorda – najczęściej interesowały go tylko zyski i zwykle był ignorantem jeśli chodzi o unowocześnienia.
PAŃSKI BIZNES
W XII-XIII w. pański dwór miał głównie charakter ekonomiczny, dopiero w kolejnym wieku zyskał polityczny status. Do tego czasu powszechne było puszczanie ziemi w najem. Najemca płacił ustaloną kwotę i przejmował kontrolę nad wszystkimi operacjami i działaniami, a do kieszeni chował wypracowane zyski. Tym sposobem mogło wzbogacić się wielu przedsiębiorczych rycerzy, chłopów czy nawet mieszczan.
W XIII w. zwyczaj wygospodarowywania majątku zaczął powoli zanikać. Wskutek wzrostu liczby ludności rósł popyt na produkty rolne, a lordowie zaczęli zauważać korzyści z zatrzymania majątku przy sobie i nakładania nowych powinności na chłopa. W zachodniej części kontynentu (do Łaby) panowie narzucali dzierżawcom wyższe renty, a za uzyskane środki zatrudniali robotników i mnożyli zyski. Tam, gdzie majątki były duże, dzierżawcy stawali się chłopami pańszczyźnianymi; w małych majątkach pozostawali oni zwykle wolni i w przyszłości oddawali rentę w gotówce, nie pracy.
Właściciele ziemscy zwykle nie mieszkali na stałe we wsi. W ich imieniu nadzór nad majątkiem sprawowali: zarządcy, bajlifowie i ‘reeve’.
ZARZĄDCA (SENESZAL)
W połowie średniowiecza był sługą domowym, majordomusem. W XII-XIII w. awansował do roli zastępcy lorda w gospodarstwie. Zwyczajowo w wielkich posiadłościach funkcję obejmował rycerz, a w kościelnych – duchowny (piwniczy/szafarz).
Jego zadaniem była ochrona majątku pomnażanie zysków i reprezentowanie lorda nawet w sądzie dworskim. Zwykle podróżował po włościach pana i wizytował ziemie 1-2 na rok. Zostawał w danych wsi na kilka dni.
BAJLIF (BALIW)
To przedstawiciel lorda w danej wsi. Zwykle urząd obejmowała osoba, która została rekomendowana przez zarządcę. Mógł być to drobny szlachcic lub syn zamożnego chłopa – ważne, by umiał pisać, czytać i liczyć.
Bajlif był kimś w rodzaju funkcjonariusza wymiaru sprawiedliwości i menadżera finansowego. Prowadził we wsi rejestr wydatków, np. łapówek, które płacono za to, by obce wojska podczas przemarszu ominęły daną wieś. Urzędnik sprawdzał ponadto, czy uprawy i zwierzęta są dobrze zaopiekowane, zaopatrywał dworek w kamienie młyńskie, drewno na opał, świece, sukno, słomę, żywność i narzędzia.
Za swoje usługi otrzymywał wysoką pensję oraz dodatki, np. futrzany płaszcz lub nawet mieszkanie. Zwykle rezydował jednak w budynku lorda – miał do dyspozycji główne pomieszczenie domu (hall), toaletę (garderobe) i mógł ogrzać się przy kominku. \\
REEVE
Był wybierany raz w roku (29 września – na św. Michała, czyli początek roku rolnego) spośród najbogatszych chłopów.
Jego zadaniem było: pilnowanie, by pasterze i chłopi pańszczyźniani stawiali się do pracy, nadzorował pracę przy pługu, doglądał zamykania w zagrodach zwierząt lorda i upewniał się, że odłożono paszę na zimę. Mógł też odpowiadać za sprzedaż produktów z pańskiej domeny. Na niektórych dworach pobierał opłaty z tytułu renty.
Reeve co roku sporządzał sprawozdanie dotyczące ziemi do zarządcy. Zawierał w nim wydatki, zaległości, dostawy, zapasy, wypłaty dla kowala czy cieśli. Innymi słowy, zarządzał biznesem. Choć za pracę nie otrzymywał wynagrodzenia, to był zwolniony z pańszczyzny i mógł czasami jadać przy pańskim stole.
Za: Joseph Gies, Frances Gies, Życie w średniowiecznej wsi, wyd. Znak
Ikon. Medieval illustration of men harvesting wheat with reaping-hooks, on a calendar page for August. Queen Mary's Psalter (Ms. Royal 2. B. VII), fol. 78v[1].
Comments